کاندومها: گذشته، حال و آینده
منتشرشده از سوی «گروه پوست و بیماریهای مقاربتی، کالج پزشکی بارودا، گجرات، هند»
با وجود روشهای مختلف پیشگیری از بیماریهای مقاربتی (STI) و اچآیوی (HIV)، هنوز توانمندسازی زنان بهطور کامل محقق نشده، تغییر رفتارهای جنسی در افق دیده نمیشود و واکسنها نیز همچنان به آزمایشهای موفقتری نیاز دارند. در چنین شرایطی، کاندوم همچنان یکی از ابزارهای کلیدی برای پیشگیری از انتقال بیماریهای مقاربتی و HIV باقی مانده است.
با افزایش استفاده از روشهای دائمی پیشگیری از بارداری مانند استریلیزاسیون و نیز ترویج قرصهای اورژانسی ضدبارداری، نقش کاندوم بیش از گذشته به عنوان وسیلهای برای محافظت در برابر بیماریهای مقاربتی و HIV پررنگتر شده است.
تاریخچه کاندوم
کاندوم یا «غلاف» یکی از قدیمیترین ابزارهای جلوگیری از بارداری در مردان است.[۱] شواهدی وجود دارد که مصریان باستان از نخستین اقوامی بودند که از نوعی پوشش برای این منظور استفاده میکردند [شکل ۱].
اولین توصیف مستند از کاندوم توسط آناتومیست بزرگ ایتالیایی، «گابریلو فالوپیو» [شکل ۲] در سال ۱۵۶۴ ارائه شد؛ این توصیف دو سال پس از مرگ او به چاپ رسید. او ادعا کرد نوعی غلاف پارچهای از جنس کتان طراحی کرده که روی سر آلت تناسلی مرد قرار میگیرد و هدف آن محافظت در برابر بیماری سیفلیس (syphilis) بوده است.
کاندوم رودهای
کاندوم رودهای (gut condom) توسط پزشکی نظامی انگلیسی به نام سرهنگ کوئوندوم (Colonel Quondam) اختراع شد؛ او پزشک و سرهنگ مخصوص چارلز اول، پادشاه انگلستان در سالهای ۱۶۶۰ تا ۱۶۸۵ بود. گفته میشود که وی با هدف جلوگیری از تولد فرزندان نامشروع برای پادشاه، این وسیله را فراهم کرد. نام “کاندوم” (condom) احتمالاً از نام او مشتق شده، اگرچه اکثر منابع علمی این روایت را نپذیرفتهاند.
واژه “condom” برای نخستینبار در سال ۱۷۰۶ در شعری از لرد بلهیون (Lord Belhaven) به چاپ رسید و سپس در کتابی از دانیل ترنر (Daniel Turner) در سال ۱۷۱۷ مجدداً ظاهر شد. فردی (Ferdy) در سال ۱۹۰۴ یک روستای فرانسوی به نام «کاندوم» را منشأ این واژه دانست، اما یک سال بعد، واژه لاتین condus بهمعنای “مخزن” را ریشه اصلی دانست. ریختر (Richter) در سال ۱۹۱۱ ریشه واژه کاندوم را واژه فارسی «کندو» یا «کندو» (Kendu / Kondu) معرفی کرد که به ظرف بلند و باریکی گفته میشد که از روده حیوانات ساخته میشد.
در شرق آسیا، چینیها از کاغذ ابریشمی روغنزده (oiled silk paper) [شکل ۳] استفاده میکردند و ژاپنیها از غلافهای سختی که از لاکپشت، شاخ حیوانات (kabutogata) یا چرم ظریف ساخته میشد بهره میبردند.
کاندومهای اولیه از روده حیوانات (cecum) مانند گوسفند، گوساله یا بز [شکل ۴] تهیه میشدند. ورود لاتکس مایع (liquid latex) در اواسط دهه ۱۹۳۰، تحولی در تولید کاندوم ایجاد کرد و موجب افزایش مقاومت کششی (tensile strength) و افزایش عمر مفید آن از ۳ ماه به ۵ سال شد.
در اواخر دهه ۱۹۶۰، استفاده از پلییورتان (polyurethane) برای ساخت کاندوم مطرح شد، اما به دلیل نرخ بالای پارگی (rupture rate)، تحقیقات در این زمینه متوقف گردید.
ویلیام ای. کراک (Wm E. Kruck) از دانشگاه کارولینای شمالی، تحقیقی برای انجمن زبانشناسی آمریکا (American Dialect Society) انجام داد و در سال ۱۹۸۱ به این نتیجه رسید که ریشهی دقیق واژه condom ناشناخته است و قطعاً از زبان لاتین مشتق نشده. برای کامل کردن گزارش خود، او حتی به شوخی مجله Playboy در سال ۱۹۷۲ در شیکاگو اشاره کرد که گفته بود: «Conundrum! معمایی که پوشیدنش سخت است!» — بازی زبانی بین واژههای condom و conundrum (معما).
تا قرن هجدهم، واژه «کاندوم»، یا نامهایی مانند «دستگاه محافظ» (preservative machine) و «زره» (armor)، بهتدریج برای کاربردهای ضدبارداری و پیشگیرانه (prophylactic) رایج شد و محبوبیت یافت.
فرآیند ولکانیزهکردن لاستیک (rubber vulcanization) در سال ۱۸۳۹ توسط چارلز گودیر (Charles Goodyear) [شکلهای ۵ و ۶] اختراع شد و در سال ۱۸۴۴ به ثبت رسید. نخستین کاندوم لاستیکی (rubber condom) نیز در سال ۱۸۵۵ تولید شد.
کوچکترین میکروارگانیسم منتقلکننده بیماریهای مقاربتی
ویروس تبخال (Herpes virus) کوچکترین میکروارگانیسم شناختهشدهای است که باعث انتقال بیماری جنسی میشود. قطر آن حدود ۰٫۱ میکرومتر (μm) است، یعنی تقریباً هزار برابر بزرگتر از مولکولهای هوا یا آب. با این حال، هیچ شواهدی مبنی بر عبور ذرات ویروسی از طریق غشای کاندوم در شرایط آزمایشگاهی (in vitro) وجود ندارد.
گفته میشود که در رم باستان، احتمالاً از غلافهای مردانه یا زنانه استفاده میشده، اما هیچ مدرک تاریخی دقیقی در دست نیست. تنها روایت مربوط، افسانهای از آنتونینوس لایبرالیس (Antoninus Libralis) در سال ۱۵۰ میلادی است که در آن مثانه بز به عنوان غلاف زنانه استفاده میشده است.
انواع کاندوم (Types of Condoms)
۱. کاندومهای طبیعی (Natural Material Condoms)
-
از روده حیوانات مانند گوسفند ساخته میشوند.
-
مانع مؤثر در برابر اسپرم و باکتریهای عامل بیماریهای مقاربتی هستند.
-
اما در برابر ویروسهایی مثل HIV محافظت نمیکنند، چون ویروسها بسیار کوچکتر از باکتریها هستند.
-
مزیت: انتقال حرارت بدن بین شرکا را ممکن میکنند و در نتیجه ممکن است احساس طبیعیتری داشته باشند.
۲. کاندومهای لاتکس (Latex Condoms)
-
رایجترین نوع هستند.
-
نفوذپذیری کمتری دارند و در نتیجه مانع بهتری برای ویروسهایی مانند HIV محسوب میشوند.
-
اشکال: انتقال حرارت را محدود میکنند و ممکن است از لذت رابطه بکاهند.
-
به افراد با حساسیت به لاتکس توصیه نمیشود.
۳. کاندومهای پلاستیکی یا پلیاورتان (Plastic/Polyurethane Condoms)
-
هنوز در حال توسعه هستند.
-
در برابر ویروس HIV و باکتریهای STD بسیار مؤثرند.
-
نازکتر از لاتکساند، در نتیجه حساسیت بیشتری ایجاد میکنند.
-
اشکال: گرانتر و کمتر انعطافپذیر هستند، بنابراین به روانکننده بیشتری نیاز دارند.
اندازهها
-
طول و عرض کاندومها متفاوت است و استاندارد جهانی واحدی ندارد.
-
برخی کاندومها عرض کمتری دارند تا تناسب بیشتری داشته باشند، برخی دیگر بزرگترند.
میزان محافظت (Protection)
-
نرخ شکست در استفاده معمولی (نادرست یا ناپیوسته): حدود ۱۴٪
-
نرخ موفقیت در استفاده کامل و صحیح: حدود ۹۷٪
-
استفاده معمولی: حدود ۸۶٪ موفقیت
نکته:
کاندومها تنها در برابر بیماریهایی که از طریق ترشحات مجرای ادراری منتقل میشوند، محافظت کامل دارند. اما در بیماریهایی مانند:
-
شانکر سیفیلیسی (Syphilitic chancre)
-
زگیل تناسلی (Condyloma acuminata)
-
زخمهای تبخالی (Herpetic ulcers)
تنها بخشهایی از بدن که با کاندوم پوشانده شدهاند محافظت میشوند. مثلاً زخم شانکرویی در پایه آلت (Radix penis) در معرض خطر باقی میماند، چون خارج از پوشش کاندوم است.
جدول: میزان اثربخشی کاندوم در برابر بیماریهای مختلف جنسی
| بیماری | میزان محافظت توسط کاندوم |
|---|---|
| HIV | بسیار بالا (در صورت استفاده صحیح) |
| کلامیدیا | بالا |
| سوزاک | بالا |
| سیفلیس | متوسط (در صورتی که زخم خارج از پوشش کاندوم باشد، خطر باقی میماند) |
| HPV | کم (به دلیل انتقال از پوست به پوست خارج از ناحیه کاندوم) |
| HSV (تبخال) | کم تا متوسط (ویروس ممکن است از نواحی بدون پوشش منتقل شود) |
عفونتهای مقاربتی باکتریایی
کاندوم مردانه بیش از ۹۰٪ محافظت در برابر نایسریا گنورهآ (Neisseria gonorrhoeae)، ۵۰ تا ۹۰٪ محافظت در برابر کلامیدیا تراکوماتیس (Chlamydia trachomatis) و ترپونما پالیدوم (Treponema pallidum)، و همچنین ۱۰ تا ۵۰٪ محافظت در برابر هموفیلوس دوکری (Haemophilus ducreyi) فراهم میکند.
در دو مطالعه مقطعی و یک مطالعه مورد-شاهد، کاهش ۴۹ تا ۷۵ درصدی در خطر ابتلا به سوزاک (gonorrhea) گزارش شده است. در مطالعهای دیگر در کلینیک بیماریهای مقاربتی در سیاتل، استفاده منظم از کاندوم باعث کاهش ۳۳ درصدی خطر عفونت کلامیدیایی شد. در مطالعهای آیندهنگر، هیچیک از مردانی که از کاندوم استفاده کرده بودند به کلامیدیا مبتلا نشدند، در حالیکه ۶.۳٪ از افراد بدون استفاده از کاندوم آلوده شدند.
در استفاده معمول، انتقال سیفلیس تا ۲۹٪ کاهش مییابد و در صورت استفاده صحیح و کامل، این عدد به ۵۰ تا ۷۱ درصد میرسد.
عفونتهای ویروسی منتقله از راه جنسی
کاندوم مردانه بیش از ۹۰٪ محافظت در برابر ویروس HIV و هپاتیت B فراهم میکند. همچنین ۵۰ تا ۹۰٪ محافظت در برابر سیتومگالوویروس (CMV) و ۱۰ تا ۵۰٪ محافظت در برابر ویروس تبخال نوع ۲ (HSV-2) دارد.
-
انتقال HIV در صورت استفاده ۱۰۰٪ و صحیح از کاندوم، حدود ۸۵٪ کاهش مییابد.
-
انتقال هپاتیت B تا ۹۰٪ کاهش پیدا میکند.
-
انتقال تبخال تناسلی حدود ۴۰٪ کاهش دارد.
در مورد ویروس HPV، محافظت چشمگیری توسط کاندوم فراهم نمیشود. چرا که این ویروس ممکن است در کانال آنوژنیتال کلونیزه شده و حتی در صورت نبود علائم بالینی، از طریق ریزش ویروسی (Viral shedding) منتقل شود.
تریکومونیاز واژینال (Trichomonas vaginitis)
گزارش شده است که کاندوم بیش از ۹۰٪ محافظت در برابر تریکومونیازیس واژینال ایجاد میکند، اما یافتههای جدید در این زمینه مورد اختلاف هستند. در یک مطالعه، استفاده از کاندوم باعث کاهش ۳۰٪ قابل توجه آماری در عفونت تریکوموناس شد.
در برابر شپش تناسلی (Pthirus pubis)، محافظت قابلتوجهی مشاهده نشده است.
کاندوم و روابط جنسی جایگزین (Oral/Anal)
در یک مطالعه آیندهنگر درباره سوزاک حلقی (Pharyngeal gonorrhea) و استفاده نامنظم از کاندوم در رابطه دهانی بین کارگران جنسی در سنگاپور، مشخص شد که ۷۰.۴٪ برای رابطه دهانی و ۹۶.۸٪ برای رابطه واژنی از کاندوم به طور منظم استفاده میکردند. افرادی که در رابطه دهانی استفاده نامنظم داشتند، ۱۷.۱ برابر بیشتر در معرض سوزاک حلقی قرار گرفتند.
در سطح جهان، مردانی که با مردان رابطه جنسی دارند (MSM)، ۱۸ برابر بیشتر از جمعیت عمومی در معرض HIV هستند. اگرچه اپیدمی HIV در بسیاری از کشورها در حال تثبیت است، اما همچنان این گروه بیش از سایرین تحتتأثیر قرار میگیرد و رابطه مقعدی بدون محافظت عامل اصلی انتقال است.
حدود ۵ تا ۱۰٪ جمعیت جهان رابطه مقعدی دارند. مطالعات نشان دادهاند که استفاده منظم از کاندوم در این نوع رابطه، خطر انتقال HIV را ۷۰ تا ۸۷ درصد کاهش میدهد.
نوآوریها در طراحی کاندوم
یک شرکت آمریکایی در کالیفرنیا در حال طراحی نوع جدیدی از کاندوم به نام Origami Condom است که ویژه رابطه مقعدی طراحی شده و سه مدل آن تحت آزمایش بالینی قرار دارد.
مشکلات استفاده از کاندوم
خطاهای شایع در استفاده از کاندوم شامل:
-
گذاشتن دیرهنگام
-
درآوردن زودهنگام
-
در رفتن کاندوم حین رابطه
-
استفاده مجدد از کاندوم
در مطالعهای توسط Topping و همکاران، مشخص شد که رابطه مقعدی نسبت به رابطه واژینال، بیشتر با استفاده از روانکنندههای روغنی و آبی همراه است، و بیشتر نیز کاندوم قبل از پایان رابطه خارج میشود. این نشان میدهد که برنامههای آموزش استفاده صحیح از کاندوم برای بزرگسالان دگرجنسگرا ضروری است.
مطالعات متعدد در آمریکا و ارمنستان نیز نشان دادهاند که بیش از ۷۰٪ از کاربران دچار خطاهای رایج در استفاده از کاندوم هستند.
حساسیت به لاتکس
دو نوع واکنش وجود دارد:
-
نوع I (فوری): مانند آنافیلاکسی (تنگی نفس، افت فشار، کهیر، گیجی)
-
نوع IV (تاخیری): مانند خارش، عطسه، بثورات پوستی
افراد حساس به لاتکس میتوانند از کاندومهای پلییورتان یا کاندومهای غشای طبیعی (از روده بره) استفاده کنند.
عوامل مؤثر در استفاده از کاندوم
-
در شهرها ۸۵٪ و در روستاها ۶۹٪ زنان درباره کاندوم شنیدهاند.
-
تنها ۹.۸٪ زنان شهری و ۳.۲٪ زنان روستایی متأهل از کاندوم استفاده میکنند.
-
۹۸٪ مردان و ۷۲.۴٪ زنان مجرد فعال جنسی از کاندوم استفاده کردهاند.
این تفاوتها ممکن است ناشی از سیاستهای منطقهای، دسترسی، یا هدف استفاده (پیشگیری از بارداری یا بیماری) باشد.
دلایل استفاده یا عدم استفاده از کاندوم
دلایل استفاده:
-
نگرانی از عوارض روشهای دیگر مانند قرص و IUD
دلایل عدم استفاده:
-
نبود حریم خصوصی در فروشگاهها
-
شرم اجتماعی
-
مخالفت شریک جنسی
-
عدم رضایت از رابطه
-
مصرف الکل
-
افسردگی یا اضطراب
-
عدم دسترسی فوری به کاندوم
کاندوم زنانه (Female Condom)
کاندوم زنانه از غلاف پلییورتان روانشده ساخته شده و تا ۹۵٪ در استفاده صحیح و ۷۹٪ در استفاده معمولی مؤثر است. با این حال، گران، کمیاب و مورد پذیرش کمتر مردان است. در کشورهایی با سواد پایین زنان مانند هند، کاربرد آن چالشبرانگیز است.
در مطالعات مختلف نشان داده شده که میزان پارگی در کاندوم زنانه کمتر ولی احتمال لیز خوردن آن بیشتر از کاندوم مردانه است. همچنین استفاده مکرر باعث کاهش چشمگیر نرخ شکست در هر دو نوع کاندوم میشود.
آینده کاندومها
کاندوم گرافنی: از لایهای بسیار نازک اما مقاوم از کربن بلوری ساخته میشود که گرما را بهتر منتقل میکند و نازکتر از لاتکس است.
کاندوم نانولوبریکه: با پوششی از نانوذرات فوقآبدوست ساخته میشود که ماندگاری روانکنندگی بیشتری دارد.
کاندوم نامرئی: به صورت ژل است که با ورود به واژن یا رکتوم و افزایش دما، سفت میشود و بعد از چند ساعت تجزیه میگردد. در شرایط آزمایشگاهی، در برابر HIV و HSV مؤثر بوده است.
همچنین کاندومی با ترکیب داروی ایجاد نعوظ طراحی شده تا از لغزش ناشی از از دست رفتن نعوظ جلوگیری کند.
جمعبندی
کاندومها از گذشتههای دور تا به امروز، از کاغذ روغنی ابریشم چینیها تا غلاف لاکپشتی ژاپنیها، تحولات چشمگیری داشتهاند. اثربخشی کاندوم در برابر بیماریهای جنسی متنوع است؛ بیشترین محافظت برای HIV، هپاتیت B و سوزاک (بیش از ۹۰٪) و کمترین میزان محافظت برای HPV و HSV.
اگرچه مشکلاتی در استفاده از کاندوم مانند حساسیت، خطای کاربر و قیمت بالا وجود دارد، اما همچنان مؤثرترین و در دسترسترین ابزار پیشگیری از بارداری و عفونتهاست.
کاندوم زنانه، تنها ابزار زنمحور برای پیشگیری است و گزینههای آینده مانند گرافن و نانولوبریکه، نوید تحولی بزرگ در سلامت جنسی را میدهند.
در نهایت، استفاده درست و مداوم از کاندوم، نیازی ضروری برای سلامت جنسی در عصر حاضر است.
🔬 این مقاله توسط تیم محتوای icondom با همکاری پزشکان متخصص پوست و عفونتهای تناسلی و بر اساس مقالات علمی منتشرشده در ژورنالهای معتبر بینالمللی مانند Journal of Sexual Medicine و PubMed تهیه شده است. اطلاعات ارائهشده در این مطلب، مطابق با آخرین دستورالعملهای جهانی در حوزه سلامت جنسی و پیشگیری از بیماریهای مقاربتی است.
👨⚕️ این راهنمای کامل با استناد به منابع علمی معتبر و مرور بیش از ۱۰ مقاله تخصصی در زمینه سلامت جنسی تهیه شده است. محتوای این مقاله پیش از انتشار توسط پزشک متخصص بیماریهای مقاربتی بازبینی شده و مطابق با آخرین پژوهشهای منتشرشده در مراکز علمی بینالمللی مانند WHO و CDC است.
منابع و مآخذ
- ۱٫Youssef H. The history of the condom. J R Soc Med. 1993;86:226–۸٫ doi: 10.1177/014107689308600415. [DOI] [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
- ۲٫Trussel J. In: Contraceptive Technology. 20th ed. Hatcher, editor. 2011. Adapted from WHO 2007-2013. [Google Scholar]
- ۳٫Workshop Summary: Scientific Evidence on Condom Effectiveness for Sexually Transmitted Disease (STD) Prevention. Hyatt Dulles Airport Herndon. Virginia: 2000. [Google Scholar]
- ۴٫Holmes KK, Levine R, Weaver M. Effectiveness of condoms in preventing sexually transmitted infections. Bull World Health Organ. 2004;82:454–۶۱٫ [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
- ۵٫Wong ML, Chan RK. A prospective study of pharyngeal gonorrhoea and inconsistent condom use for oral sex among female brothel-based sex workers in Singapore. Int J STD AIDS. 1999;10:595–۹٫ doi: 10.1258/0956462991914726. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
- ۶٫Beyrer C, Baral SD, van Griensven F, Goodreau SM, Chariyalertsak S, Wirtz AL, et al. Global epidemiology of HIV infection in men who have sex with men. Lancet. 2012;380:367–۷۷٫ doi: 10.1016/S0140-6736(12)60821-6. [DOI] [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
- ۷٫Smith D, et al. Condom Efficacy by Consistency of Use among MSM: US. 20th Conference on Retroviruses and Opportunistic Infections; Atlanta. 2013. Abstract 32. [Google Scholar]
- ۸٫Topping AA, Milhausen RR, Graham CA, Sanders SA, Yarber WL, Crosby RA. A comparison of condom use errors and problems for heterosexual anal and vaginal intercourse. Int J STD AIDS. 2011;22:204–۸٫ doi: 10.1258/ijsa.2011.010259. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
- ۹٫Crosby RA, Milhausen RR, Sanders SA, Graham CA, Yarber WL. Condom use errors and problems: A study of high-risk young black men residing in three Southern US cities. Int J STD AIDS. 2014;25:943–۸٫ doi: 10.1177/0956462414526707. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
- ۱۰٫Lang DL, Salazar LF, Diclemente RJ, Markosyan K, Darbinyan N. Predictors of condom errors among sex workers in Armenia. Int J STD AIDS. 2011;22:126–۳۰٫ doi: 10.1258/ijsa.2009.009418. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
- ۱۱٫Crosby R, Yarber WL, Sanders SA, Graham CA, Arno JN. Slips, breaks and ‘falls’: Condom errors and problems reported by men attending an STD clinic. Int J STD AIDS. 2008;19:90–۳٫ doi: 10.1258/ijsa.2007.007103. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
- ۱۲٫Donta B, Begum S, Naik DD. Acceptability of male condom: An Indian scenario. Indian J Med Res. 2014;140(Suppl):S152–۶٫ [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
- ۱۳٫Vijayakumar G, Mabude Z, Smit J, Beksinska M, Lurie M. A review of female-condom effectiveness: Patterns of use and impact on protected sex acts and STI incidence. Int J STD AIDS. 2006;17:652–۹٫ doi: 10.1258/095646206780071036. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
- ۱۴٫Vaalappel T, et al. Female condom and sexual transmission. Vol. 32. THS; 2005. pp. 35–۴۳٫ [Google Scholar]
- ۱۵٫Mcollete JD. The female condom – Where method and user effectiveness meet. Stanford Med Stud Clin J [Google Scholar]
- ۱۶٫Female Health Company (FHC) Chicago: FHC; 2011. 2010 Annual Report: Working for the Health of Women Worldwide. [Google Scholar]
- ۱۷٫Global Campaign for Microbicides: Female Condom. Available from: http://www.global.campaign.org/female.condom.htm .
- ۱۸٫Cates W., Jr The NIH condom report: The glass is 90% full. Fam Plann Perspect. 2001;33:231–۳٫ [PubMed] [Google Scholar]
پیشنهاد برای مطالعه بیشتر: چه چیزی کاندوم را پاره میکند؟
